.png "English"){kind=small}
Κατάθλιψη, απώλεια όρεξης, αϋπνίες… Συμπτώματα, που μπορεί να νιώθετε και εσείς απλά και μόνο επειδή μπήκε ο χειμώνας και μίκρυναν οι ώρες ηλιοφάνειας…
Το φθινόπωρο είναι μια υπέροχη εποχή: τα φύλλα που πέφτουν από τα δέντρα, τα υπέροχα χρώματα της φύσης που αλλάζει, το τέλος του καλοκαιριού και η αρχή μιας νέας εποχής. Τα περισσότερα ζώα γνωρίζουν, πως τώρα που «πέφτει» η ζέστη, η τροφή δεν θα τους λείψει. Αρκεί να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες…
Όταν πέφτει ο χειμώνας στο ζωικό βασίλειο…
Τα περισσότερα είδη ζώων, προβαίνουν στις απαραίτητες αλλαγές προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον χειμώνα. Οι μέλισσες συγκεντρώνονται όλες μαζί στις κυψέλες τους και τα πουλιά πετούν σε σχηματισμούς για να μην έχουν μεγάλες απώλειες θερμότητας. Χιλιάδες πτηνά πετούν για θερμότερα κλίματα τον χειμώνα ενώ έχει παρατηρηθεί, πως τα περισσότερα είδη του ζωϊκού βασιλείου, λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα, για να αντιμετωπίσουν το κρύο του χειμώνα που έρχεται.
Τα περισσότερα ζώα-ταξιδιώτες αποθηκεύουν λίπος, για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στο ταξίδι τους ενώ κάποια άλλα έχουν την ιδιότητα να συρρικνώνουν τα εσωτερικά τους όργανα τον χειμώνα για εξοικονόμηση ενέργειας… Πράγμα που κάνουν και αρκετά άλλα ζώα, ρίχνοντας την θερμοκρασία του σώματός τους κατά 1/3 κατά τη διάρκεια της νύχτας προκειμένου να εξοικονομήσουν ενέργεια για τις δύσκολες ημέρες του χειμώνα…
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ενός είδους βατράχου στην Αμερική, όπως αναφέρει η εφημερίδα “The Guardian”, όπου αρχικά θάβει τον εαυτό του κάτω από το χώμα προκειμένου να ζεσταθεί. Στη συνέχεια, καθώς η θερμοκρασία συνεχίζει να πέφτει, το γλυκογόνο, που υπάρχει αποθηκευμένο στο συκώτι του μετατρέπεται σε γλυκόζη, πλημμυρίζει τα κύτταρά του και δεν επιτρέπει στον οργανισμό του να «παγώσει». Έτσι, δεν σχηματίζονται επικίνδυνοι κρύσταλλοι στο σώμα του βατράχου εξαιτίας του κρύου και επομένως δεν τραυματίζονται τα εσωτερικά του όργανα.
Υπάρχουν ωστόσο και άλλες κατηγορίες ζώων, που αντιμετωπίζουν το κρύο εντελώς διαφορετικά. Αναφερόμαστε στις νυχτερίδες και στους ασβούς, που δημιουργούν αποθέματα καφέ λίπους στον οργανισμό τους, ένα λίπος που έχει την ιδιότητα να αυξάνει ταχύτατα την θερμοκρασία του σώματος. Καθώς λοιπόν προχωράμε στην καρδιά του χειμώνα, η θερμοκρασία του σώματος των ζώων αυτών πέφτει απότομα αλλά στη συνέχεια διατηρείται σε φυσιολογικά επίπεδα χάρη στο καφέ λίπος, που έχουν αποθηκεύσει.
Ο θαυματουργός κιρκάδιος ρυθμός
Πόσο όμως επιδρούν στον κύκλο της ζωής, οι φυσιολογικές αλλαγές, όπως η αλλαγή στις ώρες ηλιοφάνειας μιας ημέρας; Όλοι οι οργανισμοί προσαρμόζονται σε αυτές τις αλλαγές και ο μόνος τρόπος, που μπορούν να το κάνουν αυτό είναι χρησιμοποιώντας τον «κιρκάδιο ρυθμό» του σώματός τους. Πρόκειται για ένα εσωτερικό «ρολόι», που επιτρέπει σε όλες τις μορφές ζωής (ζώα και ανθρώπους) να γνωρίζουν τις εναλλαγές ημέρας-νύχτας και να δρουν αναλόγως.
Το «ρολόι» αυτό καθορίζει με σαφήνεια, πότε όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί θα φάνε, θα κοιμηθούν και θα αναπαραχθούν. Είναι ίσως το σημαντικότερο «εργαλείο» μας για να βγάλουμε την ημέρα, το μήνα, την εποχή…
Ο «κιρκάδιος ρυθμός» πρωτομελετήθηκε το 350 μ.Χ. όταν ένας εκατόνταρχος στον στρατό του Μέγα Αλεξάνδρου παρατήρησε, πως ένα φυτό συμπεριφερόταν διαφορετικά την ημέρα και διαφορετικά τη νύχτα. Την ημέρα, τα φύλλα και τα άνθη του τεντώνονταν προς τον ζωοφόρο ήλιο ενώ τη νύχτα φαινόταν σαν να «κούρνιαζε» μόλις έπεφτε το σκοτάδι…
Στις αρχές του 1900, οι επιστήμονες ανακάλυψαν, πως «κιρκάδιους ρυθμούς» διαθέτουν και τα ζώα. Παρατήρησαν, πως ακόμη και με την πλήρη απουσία φυσικού φωτός, τα ζώα ακολουθούσαν ένα συγκεκριμένο «μοτίβο» ζωής (πρωί- μεσημέρι- βράδυ), που είχε ρυθμιστεί με ακρίβεια χάρη στον «κιρκάδιο ρυθμό» τους. Στα θηλαστικά, ο «κιρκάδιος ρυθμός» εντοπίζεται στον εγκέφαλο και λέγεται, πως η επίδρασή του είναι τόσο ισχυρή που ακόμη και με πλήρη έλλειψη φωτός, οι οργανισμοί συνεχίζουν να λειτουργούν σε 24ωρους ρυθμούς.
Σε φυσιολογικές περιπτώσεις, ο κιρκάδιος ρυθμός αντιδρά στη μεγέθυνση της νύχτας, δίνοντας εντολή στον εγκέφαλο να παράγει περισσότερη μελατονίνη. Η ορμόνη αυτή βοηθά τα ζώα και τον άνθρωπο, να προσαρμοστεί καλύτερα στις μεγαλύτερες νύχτες του χειμώνα ενώ τον βοηθά και να κοιμάται ευκολότερα.
Ένα 24ωρο χωρίς ρολόι
Εμείς, οι άνθρωποι συχνά θέλουμε να πιστεύουμε, πως λειτουργούμε εκτός του φυσικού κόσμου, ωστόσο όμως, διαθέτουμε και εμείς «κιρκάδιο ρυθμό». Το 1970, οι επιστήμονες έκαναν ένα πρωτότυπο πείραμα. Έβαλαν μια ομάδα μαθητών να ζήσουν σε υπόγεια καταφύγια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου στη Λειψία της Γερμανίας προκειμένου να αποκωδικοποιήσουν τις αντιδράσεις τους.
Οι μαθητές παρέμειναν 4 συνεχόμενες εβδομάδες στα καταφύγια, που είχαν σταθερές πηγές τεχνητού φωτός και δεν τους επέτρεπαν να έχουν ρολόγια. Οι περισσότεροι ακόμη και χωρίς ρολόι, ακολούθησαν την συνηθισμένη 24ωρη ρουτίνα, αν και παρατηρήθηκε, πως «ξεχείλωσαν» λιγάκι παραπάνω το 24ωρο…
Μήπως πάσχετε από σύνδρομο SAD;
Ωστόσο, αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης αποτελεί και η αντίδραση ορισμένων ανθρώπων στις- μικρότερης ηλιοφάνειας- ημέρες του χειμώνα. Συμπτώματα, όπως κατάθλιψη και υπνηλία απασχολούν πολλούς ανθρώπους, που απλά δεν «αντέχουν τον χειμώνα». Οι επιστήμονες αναφέρουν, πως ορισμένοι άνθρωποι τον χειμώνα, μοιάζουν περισσότερο δυστυχισμένοι εκείνη την εποχή, όχι εξαιτίας του «κιρκάδιου ρυθμού» τους αλλά επειδή έχει τελειώσει το καλοκαίρι και η ανεμελιά και ακολουθεί ο βαρύς χειμώνας με τις πολλές υποχρεώσεις…
Παρόλα αυτά, το Σύνδρομο Εποχικής Διαταραχής (SAD, όπως ονομάζεται επιστημονικά), που αναφέρεται στην εποχική κατάθλιψη λόγω περιορισμένης ηλιοφάνειας, έχει αναγνωριστεί διεθνώς.
Μια θεωρία σχετικά με το σύνδρομο SAD αναφέρει, πως οι πάσχοντες δεν προσλαμβάνουν αρκετό φυσικό φως τον χειμώνα και έτσι ο οργανισμός τους παράγει μικρές ποσότητες μελατονίνης, πράγμα που σημαίνει, πως δεν μπορούν να κοιμηθούν καλά ενώ παράλληλα, αντιμετωπίζουν και διαταραχές στην όρεξή τους.
Όσο για την θεραπεία; Οι ειδικοί αναφέρουν, πως η έκθεση ακόμη και σε τεχνητό φως με μια ελαφρά μπλε απόχρωση μπορεί και πάλι να ρυθμίσει το εσωτερικό μας ρολόι. Έρευνες απέδειξαν, πως η έκθεση για τρεις ώρες το πρωί και τρεις ώρες το βράδυ σε έντονο τεχνητό φως, μπορεί να ξαναρυθμίσει ένα «χαλασμένο» εσωτερικό ρολόι.
Οι θεραπείες όμως, δεν σταματούν εδώ. Πολλοί επιστήμονες συνιστούν στους ασθενείς τους τη λήψη αντικαταθλιπτικών χαπιών σε συνδυασμό με την θεραπευτική έκθεση στο φως ενώ άλλοι αναφέρουν, πως μια ενδεδειγμένη θεραπεία, περιλαμβάνει συγκεκριμένες δόσεις μελατονίνης το βράδυ. Ωστόσο, οι περισσότεροι επιστήμονες αναφέρουν, πως ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τον χειμώνα είναι να προσλαμβάνουμε όσο το δυνατόν περισσότερο φυσικό φως μέσα στη διάρκεια της ημέρας.
