Επιστήμονες που έγιναν πειραματόζωα του εαυτού τους

Όταν ο άνθρωπος γίνεται αυτοβούλως… ινδικό χοιρίδιο!

Ο σκοτσέζος συγγραφέας Robert Louis Stevenson μας έχει δώσει μια περιληπτική και ακραία διδακτική ιστορία για το γεγονός ότι δεν πρέπει να κάνουμε πειράματα με τον εαυτό μας: μιλάμε φυσικά για το «The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde» του 1886!

Στην πασίγνωστη νουβέλα, ο Dr. Henry Jekyll, ένα φιλήσυχο μέλος της κοινωνίας, πειραματίζεται με ένα παρασκεύασμα και μετατρέπεται σε μια βίαιη και ανήθικη εκδοχή του εαυτού του, στον απεχθή Mr. Hyde.

Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας είναι απλό: μην πειραματίζεσαι ποτέ με τον εαυτό σου!

Κι όμως, στην εποχή που εκδόθηκε το βιβλίο του Stevenson ήταν κοινή πρακτική οι επιστήμονες και οι ερευνητές να δοκιμάζουν πάνω τους τα πειράματά τους. Αυτοί μπορούσαν άλλωστε να κρίνουν καλύτερα τις παρενέργειες και την ίδια τη διαδικασία από τον αδαή κόσμο, γινόμενοι ταυτόχρονα ερευνητές και υποκείμενα του πειράματος.

Σήμερα, ο αυτο-πειραματισμός έχει εξοριστεί διά παντός από το επιστημονικό κατεστημένο, η πρακτική αυτή γέννησε ωστόσο μια σειρά από σημαντικές ανακαλύψεις στη μελέτη του εγκεφάλου, της φυσιολογίας και της φαρμακευτικής.

Ας δούμε λοιπόν μια σειρά από ερευνητές που έβαλαν την επιστήμη πάνω από την υγεία τους…

• Sir Henry Head

Ο γνωστός βρετανός νευρολόγος του 19ου αιώνα είχε εμμονή με την ιδέα ότι άνθρωποι που υπέφεραν από βλάβη των νεύρων μπορούσαν να ανακτήσουν τη χαμένη αίσθηση αργότερα. Ο Head επιδίωκε να χαρτογραφήσει την οδό μέσα από την οποία επέστρεφε η αίσθηση, οι μαρτυρίες των ασθενών του δεν τον κάλυπταν όμως καθόλου. Τότε ήταν που συνέλαβε την ιδέα να μελετήσει την αίσθηση του πόνου πειραματιζόμενος με τον εαυτό του. Στις 25 Απριλίου 1903, στο σπίτι φίλου του χειρουργού, ο Head υποβλήθηκε σε επέμβαση για να καταστρέψει ένα νεύρο στο αριστερό του χέρι, υπονομεύοντας την αίσθηση της αφής και του πόνου. Τρεις μήνες μετά την εγχείριση, ο Head ανέκτησε την αίσθηση του πόνου από το κομμένο του νεύρο, όφειλε λοιπόν να συνεχίσει: μέσα στα επόμενα 5 χρόνια, υποβλήθηκε σε αμέτρητες χειρουργικές επεμβάσεις για να ερευνήσει και άλλες πτυχές της χαμένης αίσθησης. Χάρη στις πρώιμες εργασίες του Head για το σωματικό άλγος, μάθαμε ως ανθρωπότητα πολλά για τον τρόπο που ο ανθρώπινος εγκέφαλος επεξεργάζεται διαφορετικά απτικά ερεθίσματα…

• Friedrich Sertürner

Περίπου 100 χρόνια προτού ο Sir Head κόψει το νεύρο του χεριού του, ο γερμανός χημικός Friedrich Wilhelm Sertürner έγινε ο πρώτος που απομόνωσε αυτό που πίστευε ότι ήταν το αλκαλοειδές που έπαιζε τον ρόλο του ενεργού συστατικού του οπίου. Ακολουθώντας μια πειραματική διάταξη 52 βημάτων, ο Sertürner απομόνωσε κρυστάλλους που ονόμασε μορφίνη, από τον Μορφέα, τον θεό του ύπνου. Διαπίστωσε σε πειράματα που έκανε σε αδέσποτους σκύλους ότι τα ζώα έπεφταν σε βαθύ ύπνο, από τον οποίο μάλιστα δεν ξυπνούσαν ποτέ. Τότε ήταν που σκέφτηκε να επεκτείνει τις δοκιμασίες σε ανθρώπους, χρησιμοποιώντας ως υποκείμενα τον εαυτό του και τρεις 17χρονους φίλους του (ο ίδιος ήταν τότε στα 20 του). Η δόση που τους έδωσε ήταν ωστόσο γιγαντιαία, περίπου 10 φορές πάνω από το επιτρεπτό ημερήσιο όριο χορήγησης μορφίνης, γεγονός που οδήγησε σε ύπνους τρικούβερτους. Οι κρύσταλλοι του Sertürner, που δοκίμασε πάνω του, αποτελούν μέχρι και σήμερα το βασικό φάρμακο για την ανακούφιση του πόνου…

• Santorio Santorio

Ο ιταλός ευγενής του 16ου αιώνα ήταν πράγματι ένας αναγεννησιακός άνθρωπος με πολλά ενδιαφέροντα. Ένα από αυτά ήταν η φυσιολογία και ιδιαίτερα η ερευνητική υπόθεση που αποφάσισε να ελέγξει στα επόμενα 30 χρόνια της ζωής του: αν δηλαδή η ποσότητα τροφής και υγρών που προσλαμβάνουμε καθημερινά ισούται με την ποσότητα των κοπράνων και των ούρων που αποβάλλουμε. Ως αφοσιωμένος επιστήμονας, ο Santorio θα περνούσε τα επόμενα 30 χρόνια εκτελώντας καθημερινά το πείραμα: ζυγιζόταν ο ίδιος, ζύγιζε ό,τι έτρωγε και ό,τι απέβαλλε από τον οργανισμό του και υπολόγιζε κατόπιν τη διαφορά. Τριάντα χρόνια αργότερα, κατέληξε σε αυτό που πίστευε: αυτό που καταναλώνουμε ζυγίζει περισσότερο από αυτό που αποβάλλουμε, με τη διαφορά ωστόσο να μην μπορεί να αποδοθεί στη διαδικασία της πέψης. Παρά το γεγονός ότι η ανακάλυψη ήταν τεράστιας σημασίας, δεν θα είχε κανένα πρακτικό αποτέλεσμα. Η δουλειά του Santorio θα οδηγούσε αργότερα στη μελέτη του μεταβολισμού, μιας πραγματικής επανάστασης στην κατανόηση της ζωής…

• Albert Hofmann

Ένα από τα πλέον διαβόητα παραδείγματα αυτο-πειραματισμού ανήκει στον επιστήμονα Albert Hofmann, τον ελβετό χημικό που συνέθεσε το LSD-25, την περίφημη παραισθησιογόνα ναρκωτική ουσία. Το 1943, ο Hofmann εργαζόταν στη Sandoz Pharmaceuticals και πειραματιζόταν με τη συνθετική παρασκευή του ενεργού συστατικού ενός μύκητα που αναπτυσσόταν στα δημητριακά και ήταν γνωστός για τις εξαιρετικά παραισθησιογόνες ιδιότητές του. Απομόνωσε λοιπόν πράγματι το συστατικό, το LSD-25, ένιωσε ωστόσο άρρωστος κατά τη διαδικασία και επέστρεψε σπίτι του. Τα αποτελέσματα της χημικής ένωσης ήταν ωστόσο αρκετά ιντριγκαδόρικα και ο Hofmann θα δοκίμαζε ξανά τρεις μέρες αργότερα: αυτή τη φορά θα κατάπινε μεγαλύτερη ποσότητα. Μέσα σε λίγη ώρα άρχισε πάλι να νιώθει περίεργα και επέστρεψε στο σπίτι με το ποδήλατό του. Αυτή η βόλτα με το ποδήλατο μνημονεύεται μάλιστα έκτοτε κάθε χρόνο από τους χρήστες της ουσίας, αναγορεύοντάς τη επισήμως σε Bicycle Day και γιορτάζοντάς τη στις 19 Απριλίου! Ο Hofmann θα καταγράψει αναλυτικά την επίδραση της ουσίας στον οργανισμό του γράφοντας: «Βίωσα μια απρόσκοπτη ροή από φανταστικές εικόνες, απίστευτα σχήματα με έντονα καλειδοσκοπικά χρώματα». Το LSD θα χρησιμοποιούταν αρχικά για μπόλικα χρόνια στην ψυχοθεραπεία, πριν απαγορευτεί τελικά το 1967. Ο Hofmann θα αποκαλέσει μάλιστα το LSD αργότερα στην αυτοβιογραφία του «το προβληματικό μου παιδί»…

• Jan Purkinje

Ο καλόγερος από την Τσεχοσλοβακία που έγινε γιατρός στα 1819 ήταν αρκετά σκεπτικιστής για τις προτεινόμενες δόσεις των φαρμάκων που συνιστούσαν οι γιατροί της εποχής: τις θεωρούσε ιδιαίτερα μικρές, αποφάσισε λοιπόν να καθορίσει εκ νέου τις κατάλληλες δόσεις χορηγώντας τα φάρμακα στον εαυτό του, προσέχοντας παράλληλα για πιθανές παρενέργειες και αντενδείξεις. Στα επόμενα χρόνια, ο Purkinje θα δοκίμαζε έναν τεράστιο αριθμό ουσιών και φαρμακευτικών φυτών, θέτοντας πολλές φορές τη ζωή του σε κίνδυνο. Η γνώση που αποκομίσαμε για τη σωστή συνταγογράφηση αλλά και την αλληλεπίδραση των φαρμάκων λογίζεται ανεκτίμητη…

• Hermann Ebbinghaus

Και η πειραματική ψυχολογία έλαβε σημαντική ώθηση από επιστήμονες που είχαν τη διάθεση να πειραματιστούν με τον εαυτό τους, με τον γερμανό ψυχολόγο Hermann Ebbinghaus να κάνει ωστόσο τη διαφορά. Ήταν από τους πρώτους που προσπάθησε να εφαρμόσει τα διδάγματα των παραδοσιακών θετικών επιστημών, όπως η φυσική και η ιατρική, στην έρευνα των ανώτερων γνωστικών λειτουργιών και ιδιαίτερα της μνήμης. Η μεθοδολογία του Ebbinghaus και τα αποτελέσματα της έρευνάς του ισχύουν μάλιστα μέχρι και σήμερα. Από το 1879-1880, ο Ebbinghaus πειραματιζόταν με τη μνήμη του, διεξάγοντας μια σειρά από χρονοβόρα πειράματα αποστήθισης συλλαβών και ανάκλησής τους, γεγονός που θα επαναλάβει και το 1883. Τα εξαγόμενα των πειραματικών του δεδομένων θα άλλαζαν μια και καλή τις γνώσεις μας για την ανθρώπινη μνήμη…

• Karl Landsteiner

Όταν ο αυστριακός γιατρός Karl Landsteiner ξεκίνησε τις έρευνές του για το αίμα, η επιστήμη είχε ήδη παρατηρήσει ένα περίεργο φαινόμενο: κάποια ερυθρά αιμοσφαίρια του ανθρώπου συσσωρεύονταν όταν αναμειγνύονταν με το αίμα άλλων ανθρώπων, ως αποτέλεσμα κάποιας άγνωστης ασθένειας ή ανωμαλίας. Ο Landsteiner δεν είχε ωστόσο πειστεί για το γεγονός και χρησιμοποίησε το δικό του αίμα, καθώς και το αίμα συναδέλφων του, για να αποδείξει την υπόθεση της ύπαρξης διαφορετικών ομάδων αίματος: ο Landsteiner θα χρησιμοποιούσε δείγματα για να αποδείξει ότι οι άνθρωποι έχουν διαφορετικούς τύπους αντιγόνων στο αίμα τους. Το 1901, ο Landsteiner θα αναγνώριζε τρεις (και αργότερα τέσσερις) ομάδες αίματος: A, B, O και AB. Μέσα από τον αυτο-πειραματισμό, ο γιατρός θα άνοιγε τον δρόμο για τις μεταγγίσεις αίματος και τη δωρεά οργάνων…

• Jack Goldstein

Το 1981, 80 χρόνια μετά τον Karl Landsteiner που απομύζησε το αίμα του για να αποδείξει τις διαφορετικές ομάδες αίματος, άλλος ένας γιατρός επιδόθηκε σε αυτο-πειραματισμό: ο Dr. Jack Goldstein επέκτεινε το πεδίο των μεταγγίσεων, αυξάνοντας τη δεξαμενή των διαθέσιμων δοτών για τους ανθρώπους με ομάδα αίματος O: παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι με ομάδα O έδιναν αίμα σε όλους, μπορούσαν να λάβουν αίμα μόνο από τη δική τους ομάδα. Ο Goldstein θα ανακάλυπτε ότι ένα ένζυμο που υπάρχει στον καφέ προκαλούσε μια χημική αντίδραση που μεταμόρφωνε το αίμα ομάδας Β σε κάτι που έμοιαζε με την ομάδα Ο. Αν λοιπόν μεταγγιζόταν σε ασθενείς με ομάδα αίματος Ο, θα μπορούσε να αυξήσει τους διαθέσιμους δότες για την ομάδα Β. Ο Goldstein είχε ομάδα αίματος Ο και ήταν κατάλληλος για τα πειράματά του, γεγονός που έκανε χωρίς να διστάσει καθόλου: υποβλήθηκε σε πολυάριθμες μεταγγίσεις για να αποδείξει τη θεωρία του, γεγονός που θα έσωζε πολλές ζωές στο μέλλον…

• George Stratton

Ο γνωστός ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια αποφάσισε το 1890 να ερευνήσει τις θεωρίες του αντεστραμμένου ειδώλου του αμφιβληστροειδούς, που διορθώνονται στον εγκέφαλο για να συμβεί η οπτική πρόσληψη του κόσμου μας. Για να διαπιστώσει την αλήθεια της υπόθεσης, ο Stratton θα χρησιμοποιήσει δύο αντεστραμμένους φακούς, οι οποίοι «αναποδογύριζαν» τον κόσμο σε όποιον τους φορούσε. Οχτώ μέρες κράτησε το περίεργο πείραμά του, με τον αντεστραμμένο κόσμο να εμφανίζεται αρχικά δυσβάσταχτος, μετά την πέμπτη μέρα ωστόσο ο ψυχολόγος κατάφερε να κινηθεί μέσα στο σπίτι του. Ο Stratton, μέσα από το επίπονο πείραμά του, απέδειξε ότι οι οπτικές πληροφορίες μπορούν να παρουσιαστούν στον εγκέφαλο είτε στη σωστή τους κατεύθυνση είτε αντεστραμμένες χωρίς πρόβλημα, καθώς ο εγκέφαλος θα προσαρμοστεί προοδευτικά…

• Elsie Widdowson

Αν ο Santorio Santorio εγκαθίδρυσε το ερευνητικό πεδίο της μεταβολικής έρευνας, τότε η Dr. Elsie Widdowson αποτελεί τον διαπρεπέστερο διάδοχό του. Στα 60 χρόνια της έρευνάς της για τον μεταβολισμό και τη διατροφή, η βρετανή ερευνήτρια χρησιμοποίησε τον ίδιο της τον εαυτό ως υποκείμενο των πειραμάτων της. Ήταν λοιπόν στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου όταν η Widdowson θα πειραματιστεί με τις τροφές, καθορίζοντας επακριβώς την ποσότητα και τα συστατικά της υγιεινής διατροφής, μέσα από τα δελτία της βρετανικής κυβέρνησης για το φαγητό του πολέμου. Υποβάλλοντας τον εαυτό της σε εξαντλητικές δίαιτες, για να μοιάσει στον μέσο βρετανό του πολέμου, η Widdowson θα κατέληγε σε ένα πρόγραμμα διατροφής που αποτελείται από λάχανο, πατάτες και ψωμί, το οποίο και θα υπέβαλε στην κυβέρνηση ως τρόπο να παραμείνει ο πληθυσμός υγιής. Η βρετανική κυβέρνηση θα το υιοθετήσει, με την ίδια την ερευνήτρια να λειτουργεί ως τρανό παράδειγμα της δίαιτάς της: για να δείξει ότι με τη διατροφή αυτή μπορούσε να υπομείνει ακόμα και τις πιο σκληρές φυσικές δοκιμασίες, η ίδια και ο συνεργάτης της πήραν τα βουνά μισοπεινασμένοι, κάνοντας ορειβασία και εξαντλητικές διαδρομές χιλιομέτρων, μέχρι να πειστούν οι ιθύνοντες ότι το διατροφικό της πρόγραμμα ήταν όντως υγιεινό και κατάλληλο για τις πολεμικές ανάγκες.

 newsbeast